İŞLETMELER DÜZEYİNDE YEŞİL MUHASEBE

Mikro ekonomik bakımdan, diğer adıyla işletmeler düzeyinde yeşil muhasebe açısından en önemli husus, işletmelerde  çevre yönetimi ile muhasebe sistemlerinin kurulması ve bununla beraber uluslararası çevre standartlarının hedef olarak belirlenmesidir. İşletmeler böylelikle çevresel muhasebe ile ilgili bilgilere kolaylıkla ulaşabilecek ve ürettikleri ürünlerin çevreye olan zararlarını belirleyerek çevreye zararlı olan ürünlerinin alternatiflerini üreterek çevreye daha az zararlı ürünleri belirleyebilecek ve zarar maliyetlerini minimalize edebileceklerdir.

1970’li yıllarda milli muhasebenin bir parçası olarak ortaya çıkan yeşil muhasebe kavramı 1980'li yıllardan sonra bölgesel, ulusal ve uluslararası düzeyde geliştirilmiş ve çıkarılan yasal mevzuatlardan sonra bir hayli önem kazanmıştır (Nemli, 1999).

İşletmeler düzeyinde yeşil muhasebe işletmelerin faaliyetlerinden doğan çevresel kirliliğin oluştuğu ve istenmeyen atıkların  bırakıldığı çevrenin, işletmelerce kullanımını kaydetmektedir (Merlo ve Jöbstl, 1996). Bunun sonucunda çevrenin bozulma sebebinin işletmeler olduğu belirtilmektedir. Bu bağlamda yeşil muhasebe, işletmelerin çevreyi korumak için yaptığı çalışmalar, doğru maliyet hesaplamaları ve bu maliyetlerini azaltmak için aldıkları önlemler açısından büyük önem arz etmektedir (Özbirecikli, 2002).

İşletmelerde yeşil muhasebesinin uygulanmasının nedenleri arasında öncelik olarak yasal düzenlemeler gelse de insanların işletmeler üzerinde oluşturacağı baskılar ile çevreye duyarlı işletmelerin  yaratılması daha önemlidir (TUSİAD, 2005). Yeşil muhasebe ve çevresel maliyetler işletmelerde yönetim kararları verilirken dikkate alınır. Genel bir ifadeyle çevresel maliyetler işletmelerin doğayı koruma ve sürdürülebilirlik adına katlandıkları maliyetlere verilen isimdir (Özkol, 1998).

Çevresel maliyetlerin muhasebe süreci iki aşamadan oluşmaktadır. Bunlardan ilki belgeleme diğeri ise kayıttır (Kasapoğlu, 2003). Çevresel bilgi verilerinin muhasebe sistemine aktarılmasındaki ilk şart çevresel konulara ait verilerin belgelendirilmesidir. Bu sayede bilgiler muhasebe kayıtlarına girebilecek ve Tek Düzen Hesap Plan'ında gösterilebilecektir. Bir sonraki aşaması ise mali çevresel verilerin finansal tablolara aktarılarak farklı raporlar ile sunulmasıdır. Ülkemizde 1994 yılından beri uygulanmakta olan hesap planında çevresel maliyetler ilgili bir hesap kodu bulunmamaktadır. Çevreyi koruma faaliyetleri için yapılan araştırmalar kapsamında kullanılan ''750 Araştırma ve Geliştirme Giderleri'' genellikle işletmelerin üretimle ilgili araştırma ve çalışmalara ait bilgiler içermektedir (Kırlıoğlu ve Can,1998). İşletmeler doğal çevreyi korumak adına bir takım maliyetlere katlanmak durumundadır. İşletmeler yapmış oldukları yatırımlar ile üretimlerinden kaynaklı çevre kirliliğini önlemeye çalışmaktadır. Bu önlemlere örnek olarak arıtma tesisleri, filtreler, depolar vb.  duran varlıklar olabilir  (Kırlıoğlu ve Can, 1998).

Çevresel faaliyetlerle ilgili olan yatırımlara ait giderlerin incelenebilmesi için öncelik olarak giderlerin izleneceği bir hesaba ihtiyaç vardır. Tek Düzen Hesap Planı’nda yer alan “25 Maddi Duran Varlıklar” bu hesap grubunu ele alır (Yarbaşı, 1998). Bu hesap grubu içerisinde yer alan alt hesaplar aşağıda belirtilmiştir (THP, 1994):

25- Maddi Duran Varlıklar

 250 Arazi ve Arsalar

 251 Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri

 252 Binalar

 253 Tesis, Makine ve Cihazlar

 254 Taşıtlar

 255 Demirbaşlar

 256 Diğer Maddi Duran Varlıklar

 257 Birikmiş Amortismanlar (-)

 258 Yapılmakta Olan Yatırımlar

259 Verilen Avanslar

Çevresel giderler aktifleştirildiğinde “258 Yapılmakta Olan Yatırımlar” hesabında izlenmeli yatırımın tamamlanmasından sonra ise yukarıda yer alan hesap gruplarından uygun olanına aktarılmalıdır. Çevre sorunlarının önlenmesi amacıyla katlanılan giderler ise 26 Maddi Olmayan Duran Varlıklar  hesap grubunda yer almalıdır (Kırlıoğlu ve Can, 1998).

Çevresel Maliyetler Tek Düzen Hesap Plan’ında 7/A grubu içerisende uygun olarak kaydedilebilir. Aşağıdaki tabloda çevresel maliyetler ile ilgili hesap kodları gösterilmektedir.

Şekil: Tekdüzen Hesap Planında Çevresel Maliyetlerin Sınıflandırılması

Çevresel Hesaplar

Çevresel Gider Yeri 00 A Gideri 01 B Gideri 02 C Gideri

Çevresel Maliyet Türleri

Çevresel Maliyet Gider Yeri Hizmet Üretim GY Ar-ge gider yeri Genel Yönetim GY Finansman GY

Ana Hesaplar 745 Çevresel Hizmet Üretim Maliyeti 755 Çevresel AR-GE Giderleri 765 Çevresel pazarlama Satış Dağıtım Giderleri 775 Çevresel Genel Yönetim Giderleri 785 Çevresel Finansman Giderler

Kaynak: Apalı ve Bozcu, 2018.

Şekil: Çevresel Maliyetlerin Muhasebeleştirilmesi Örneği

                                ---------------------...... /....... /......---------------------------

       755 AR-GE GİDERLERİ HS.

         755.692 Çevre dostu ambalaj geliştirme          

                                                                                 102 BANKALAR                  

                                --------------------------------...../...../......-------------------------------